เมฆปริศนา ประวัติศาสตร์บอกเล่าถึงเหมืองแร่ในประเทศไทย
เรื่อง: บำเพ็ญ ไชยรักษ์
ภาพ: เริงฤทธิ์ คงเมือง
จากใจผู้เขียน
“เมฆปริศนา ประวัติศาสตร์บอกเล่าถึงเหมืองแร่ในประเทศไทย” เขียนขึ้นภายใต้ “โครงการจัดทำต้นฉบับหนังสือสารคดีภาพถ่าย ทบทวนประวัติศาสตร์ผลกระทบด้านสุขภาพจากอุตสาหกรรมเหมืองแร่ในประเทศไทย” ได้รับการสนับสนุนจากศูนย์ประสานงานการพัฒนาระบบและกลไกการประเมินผลกระทบด้านสุขภาพ สำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ (สช.)
การไปเยือนชุมชนในพื้นที่โครงการเหมืองแร่ชนิดต่างๆ อาทิ ดีบุก หินก่อสร้าง สังกะสี ถ่านหิน เหล็ก ตะกั่ว ทองคำ ทองแดง เกลือ - โปแตช ฯลฯ ทั้งที่กำลังยื่นขอสำรวจ กำลังดำเนินการสำรวจ และได้ปิดเหมืองไปแล้ว ในทุกภาคของประเทศ ซึ่งในแต่ละพื้นที่มีการเคลื่อนไหวทางสังคม และการให้ความหมายต่อกิจการเหมืองแร่แตกต่างกันมาก หากแต่สิ่งที่เหมือนกันจนรับรู้ได้ชัดเจนในทุกพื้นที่คือบรรยากาศความขัดแย้ง ระแวง คลางแคลงต่อกันภายในชุมชน และต่อผู้ที่เข้าไปเยือน ทำให้ต้องใช้ความพยายามอย่างมากในการให้เหตุผลทั้งกับฝ่ายบริษัทเหมืองแร่ที่ต้องระวังรักษาภาพพจน์ และฝ่ายชุมชนผู้ได้รับผลกระทบจากเหมืองแร่ จนมีผู้เจ็บป่วย หลายพื้นที่กำลังตกเป็นคดีความ ฟ้องร้องในชั้นศาล จึงเป็นธรรมดาที่พวกเขาจะจับจ้องผู้ที่เข้ามาในชุมชนด้วยอาการสงสัย ระวัง และตั้งคำถามอย่างเอาเป็นเอาตาย
เป้าหมายในการจัดทำหนังสือนี้คือบันทึกคำบอกเล่าเรื่องเหมืองแร่ ด้วยรูปแบบสารคดีประกอบกับภาพถ่ายเพื่อสะท้อน ทั้งกายภาพ ความรู้สึกนึกคิด อารมณ์ ของผู้ที่เกี่ยวข้องให้ได้มากที่สุด
สิ่งที่ผู้เขียนหนักใจที่สุดคือ จะเขียนอย่างไรจึงจะไม่ปรักปรำใส่ร้ายใคร และขณะเดียวกันก็ไม่ซ้ำเติมความทุกข์ทรมานของใคร ไม่ผลักให้พวกเขาไร้เสียงหรือทอดทิ้งไว้ในความป่วยไข้อย่างไม่ไยดีบนหน้ากระดาษนี้ แม้ “ข้อเท็จจริง” ในพื้นที่เหมืองแร่แต่ละแห่งที่ไปเยือน เป็นเหมือน “เมฆปริศนา” ที่ต่างมีคำอธิบาย “ปริศนาบนก้อนเมฆ” จากประสบการณ์ของผู้เกี่ยวข้อง ทั้งผู้ที่มีชีวิตรุ่งเรืองขึ้นมาจากเหมืองแร่ ผู้ที่อยู่ในสายพานการผลิต ผู้ที่มีชีวิตทุกข์ทรมานจากมลพิษเหมือง และผู้เกี่ยวข้องอื่นๆ
ขอขอบคุณน้ำใจกว้างของผู้ได้รับผลกระทบที่ยอมคุยกับเรา บางคนยอมให้ถ่ายภาพ ผู้ป่วยบางรายกรุณาให้ข้อมูลส่วนตัว ด้วยหวังให้คำของตนถูกบันทึกไว้ ขณะที่อีกหลายคนไม่ยอมให้ข้อมูล หรือถึงขั้นสะบัดหน้าหันหลังให้เพราะระอาเต็มแก่กับการให้ข้อมูลซ้ำๆ โดยไม่มีอะไรเกิดขึ้น ขอขอบคุณฝ่ายเจ้าของเหมือง ที่อนุญาตให้เข้าชมกิจกรรมในเหมือง แม้บางแห่งจะกำชับถึงขั้นขอตรวจต้นฉบับ และก็มีหลายเหมืองใหญ่ที่ไม่อนุญาตให้เข้าชม ไม่ให้ข้อมูล ด้วยเหตุผลว่า “อยากอยู่เงียบๆ ไม่อยากยุ่งกับสื่อ” แม้จะพยายามเจรจา และทำหนังสือจาก สช. ขออนุญาตอย่างเป็นทางการหลายครั้งก็ตาม
ผู้เขียนและคณะ ปรารถนาสุดใจว่าหนังสือนี้ จะเป็นเครื่องบันทึก คำบอกเล่าถึงเหมืองแร่ ด้วยหวังให้เกิดการถกเถียงอย่างเปิดใจกว้างว่าอุตสาหกรรมเหมืองแร่นั้นมีบทบาทอย่างไรในอดีต มีสถานการณ์ดีและเลวอย่างไรในปัจจุบัน ในอนาคตจะทำอย่างไรให้บทบาทด้านเลวไม่กลับมาซ้ำรอยเดิม
บำเพ็ญ ไชยรักษ์ (นักเขียน)
หมายเหตุ หนังสือเล่มนี้เป็นส่วนหนึ่งของหนังสือชุด “เล่าเรื่องเหมืองแร่ในเมืองไทย” ประกอบด้วยหนังสือ 2 เล่ม คือ “เมฆปริศนา ประวัติศาสตร์บอกเล่าถึงเหมืองแร่ในประเทศไทย” ซึ่งเป็นเล่มที่อุดมไปด้วยเนื้อหาสาระที่อ่านง่าย ได้ทั้งความรู้ความเข้าใจและเห็นภาพตามไปด้วยราวกับตาเห็น และ “รอยเหมือง สารคดีภาพเล่าเรื่องเหมืองแร่ในเมืองไทย” ซึ่งเป็นหนังสือภาพถ่ายด้วยฝีมือชั้นโปร พร้อมคำบรรยายที่สั้น กระชับ บอกเล่าข้อมูลและสะท้อนความรู้สึกนึกคิดได้ดีเยี่ยม
คลิกที่รูปเพื่อดาวน์โหลดหนังสือ
