สรุปเสวนาโต๊ะกลม เรื่อง เครื่องมือสำหรับชุมชนในการตรวจวัดการปนเปื้อน สารหนูและไซยาไนด์ในสิ่งแวดล้อมและร่างกาย
สรุปโดย สถาบันพัฒนาระบบประเมินผลกระทบทางสุขภาพโดยชุมชน
การเสวนาโต๊ะกลมในครั้งนี้เป็นส่วนหนึ่งของโครงการวิจัย เรื่อง การเฝ้าระวังผลกระทบทางสุขภาพโดยชุมชน: กรณีศึกษาการประกอบกิจการเหมืองแร่ทองคำของบริษัท อัครา รีซอร์สเซส จำกัด (มหาชน) จัดขึ้นเมื่อวันเสาร์ที่ 31 พฤษภาคม 2568 เวลา 09.00 - 12.30 น. ณ ห้องประชุม Orchid1 โรงแรมรามาการ์เด้นส์ กรุงเทพมหานคร ได้รับทุนสนับสนุนจากสถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข (สวรส.)
ในการพัฒนาระบบเฝ้าระวังผลกระทบทางสุขภาพโดยชุมชนนี้ ทีมวิจัยได้ใช้แนวคิดและหลักการวิทยาศาสตร์ภาคพลเมือง (citizen science) ซึ่งปัจจุบันได้มีการใช้อย่างแพร่หลายในต่างประเทศ โดยเฉพาะในสหภาพยุโรป ทั้งนี้ในการวางระบบเฝ้าระวังโดยชุมชนมีส่วนหลักที่ต้องพิจารณา คือ กฎหมาย ซึ่งทีมวิจัยได้มีการทบทวนกฎหมาย โดยพิจารณากลไกกฎหมายแร่ในประเทศไทย ซึ่งฉบับล่าสุดปี พ.ศ. 2560 ได้กำหนดให้มีการตั้งกลไกในการเฝ้าระวังติดตามตรวจสอบมีกองทุนที่ประชาชนสามารถเขียนโครงการเข้าไปเพื่อใช้ในการเฝ้าระวังได้ แต่คําถามคือ methodology ความรู้หรือเครื่องมือในการเฝ้าระวังจะเป็นอย่างไร
ดังนั้นสิ่งที่จะต้องเตรียมคือเรื่อง เครื่องมือสำหรับชุมชนในการเฝ้าระวังตนเอง เพราะเรื่องมลพิษสิ่งแวดล้อมเป็นเรื่องซับซ้อน ที่ผ่านมาการกําหนดตัวชี้วัด พารามิเตอร์และจุดการตรวจวัดจะถูกกระทําโดยผู้ประกอบการ หน่วยงานราชการหรืองานวิจัยของผู้เชี่ยวชาญ ประชาชนมีส่วนร่วมเพียงแค่ไปชี้จุดเสี่ยง สุดท้ายข้อมูล feedback loop กลับมาที่ชุมชน นอกจากช้าแล้วอาจจะไม่มีการสื่อสารว่าสิ่งที่เกิดขึ้นประชาชนต้องจัดการตัวเองอย่างไร นี่คือ pain point หรือ gap ฉะนั้นโจทย์คือจะมีเครื่องมือที่ชุมชนใช้ในการเฝ้าระวังตนเองได้อย่างไรบ้าง หลักวิทยาศาสตร์ภาคพลเมืองไม่ใช่ชุมชนต้องดำเนินการแต่เพียงลำพัง แต่คือการที่ชุมชนได้ทำงานร่วมกับผู้เชี่ยวชาญ ดังนั้นเวลาที่มองเรื่องนี้เรามีเลนส์ในการมองอย่างไร หากต้องการพัฒนาชุดตรวจภาคสนามให้มีความเที่ยง ความไว ความแม่นยําจะต้อง concern อะไรบ้าง ซึ่งกรณีเรื่องมลพิษจากการประกอบกิจการเหมืองแร่ทองคำ จะพบว่ามีอาร์เซนิกเป็นมลพิษหลัก หากจะให้ชุมชนสามารถเฝ้าระวังตนเองได้ ยังมีข้อจํากัดอยู่มาก ซึ่งเป็นเหตุผลที่ทีมวิจัยได้ เรียนเชิญหน่วยงานและอาจารย์หลายๆ ท่านที่พัฒนาเครื่องมือหรือมีชุดประสบการณ์มาแลกเปลี่ยนกันในวันนี้
โครงการวิจัยฯ นี้จะมีการจัดทำหลักสูตรนักวิทยาศาสตร์ภาคพลเมือง และจะมีการจัดโปรแกรมการเรียนรู้อย่างเป็นระบบ เพื่อให้ชุมชนได้มีความรอบรู้ และร่วมมือกับหน่วยงานต่างๆ ในการเฝ้าระวัง ซึ่งจะทำให้ระบบฯ มีประสิทธิภาพมากขึ้น สุดท้ายประชาชนจะสามารถ selfcare ปกป้องตัวเองจากภัยคุกคามได้
ฉะนั้นประเด็นการเสวนาโต๊ะกลมในวันนี้ คือ จะมีเครื่องมืออะไร รวมถึงความเป็นไปได้ที่ชุมชนจะใช้เพื่อการเฝ้าระวังตนเอง ความเพียงพอของเครื่องมือที่มีอยู่ในปัจจุบัน ความสามารถของเครื่องมือในการนำไปใช้งาน ความน่าเชื่อถือของเครื่องมือ หรือหากนำไปปรับใช้ต้องมีการพัฒนาเพิ่มเติมอย่างไร เพื่อเป็นข้อมูลให้ทีมวิจัยได้ทำการเตรียมความพร้อมของระบบ ก่อนจะนำไปทดลองปฏิบัติในชุมชนและประเมินผลการออกแบบต่อไป
คลิกด้านล่างเพื่อ Download เอกสาร
