รายงานการวิจัยฉบับสมบูรณ์ เรื่อง การเฝ้าระวังผลกระทบทางสุขภาพโดยชุมชน: กรณีศึกษาการประกอบกิจการเหมืองแร่ทองคำของบริษัท อัครา รีซอร์สเซส จำกัด (มหาชน)
Community-led Health Impact Surveillance:
A Case Study of the Gold Mining Operations by Akara Resources Public Company Limited
บทคัดย่อ
การร้องเรียนของประชาชนเกี่ยวกับผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อมและสุขภาพจากการประกอบกิจการเหมืองแร่ทองคำของบริษัท อัครารีซอร์สเซส จำกัด (มหาชน) ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2557 เป็นต้นมานำไปสู่การระงับกิจการชั่วคราวตามคำสั่งหัวหน้าคณะรักษาความสงบแห่งชาติ ที่ 72/2559 และการจัดตั้งคณะกรรมการตรวจสอบข้อเท็จจริง อย่างไรก็ตาม การขาดข้อมูลด้านสิ่งแวดล้อมและสุขภาพที่ครบถ้วนทำให้ไม่สามารถสรุปผลได้อย่างชัดเจน ต่อมาภายหลังการประกาศใช้พระราชบัญญัติแร่ พ.ศ. 2560 เหมืองดังกล่าวได้กลับมาเปิดดำเนินการอีกครั้ง คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติจึงได้หารือร่วมกับรัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข และมีข้อตกลงร่วมกันให้สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข(สวรส.) สนับสนุนการวิจัย “การเฝ้าระวังผลกระทบทางสุขภาพโดยชุมชน” เพื่อเสริมสร้างความรู้และการมีส่วนร่วมของประชาชนในการติดตามผลกระทบด้านสุขภาพจากกิจกรรมเหมืองแร่ทองคำ
โครงการนี้เป็นการวิจัยเชิงปฏิบัติการภายใต้แนวคิด “วิทยาศาสตร์ภาคพลเมืองเพื่อสุขภาพ” ดำเนินการระยะแรก (พ.ศ. 2567–2568) ครอบคลุมการวิเคราะห์แหล่งกำเนิดมลพิษ การจัดทำแผนที่ความเสี่ยง การพัฒนาเครื่องมือและตัวชี้วัดสำหรับชุมชน ระบบบันทึกข้อมูล (แพลตฟอร์ม C-Site) และหลักสูตรนักวิทยาศาสตร์ภาคพลเมืองด้านสิ่งแวดล้อมและสุขภาพ ผลการศึกษาแสดงให้เห็นว่าการปนเปื้อนของสารหนูและซัลเฟตในบ่อประปาหมู่บ้านรอบเหมืองมีความสัมพันธ์กับลักษณะภูมิประเทศ โดยจังหวัดพิจิตรเป็นพื้นที่เสี่ยงสูงสุด รองลงมาคือเพชรบูรณ์และพิษณุโลก
การทดลองใช้เครื่องมือและระบบเฝ้าระวังโดยชุมชนพบว่ามีความเป็นไปได้สูงในการประยุกต์ใช้จริง ทั้งในระดับชุมชนและโรงเรียน อย่างไรก็ตาม ยังมีความำเป็นต้องพัฒนาระบบการจัดการขยะอันตรายจากชุดทดสอบสารหนูและกลไกการตอบสนองเมื่อตรวจพบมลพิษ
ข้อเสนอเชิงนโยบายสำคัญ ได้แก่ การส่งเสริม “วิทยาศาสตร์ภาคพลเมืองเพื่อสุขภาพ” ในระดับชาติ การพัฒนาเครื่องมือราคาประหยัดที่ประชาชนเข้าถึงได้ การบูรณาการหลักสูตรในสถานศึกษาการใช้ข้อมูลจากภาคประชาชนในการกำกับกิจการเหมือง และการแก้ไขกฎหมายที่เกี่ยวข้อง เช่น พระราชบัญญัติแร่ พ.ศ. 2560 และระเบียบกองทุนเฝ้าระวังสุขภาพ เพื่อรับรองบทบาทของชุมชนในการเฝ้าระวังผลกระทบสิ่งแวดล้อมและสุขภาพอย่างยั่งยืน
คำสำคัญ: วิทยาศาสตร์ภาคพลเมือง, การเฝ้าระวังสุขภาพโดยชุมชน, เหมืองแร่ทองคำ ผลกระทบสิ่งแวดล้อม, สุขภาพชุมชน
คลิกที่ภาพด้านล่างเพื่อดาวน์โหลดไฟล์
